اکثر درختان میوه مناطق معتدل در معرض یخبندان زمستان یا سرما زدگی بهاره قرار می گیرند که این امر موجب خسارتهای شدید اقتصادی می گردد. درختان میوه در زیستگاهای طبیعی خود به ندرت توسط سرما صدمه می بینند زیرا مکانیسم سازگاری در آنها توسعه یافته است که به آنها اجازه می دهد در شرایط آب و هوایی سخت زمستان به حالت رکود بروند.

یخ زدگی  زمستانه
عامل پراکندگی گونه های مختلف درختان میوه در روی کره زمین مقاومت یا حساسیت درختان به سرمای زمستانه می باشد. در مناطق سرد از ارقام مقاوم به سرما و از پایه های مقاوم به سرما استفاده می شود. در اثر سرمای بیش از حد زمستان، گونه های پوست نازک شکاف خورده و در اثر یخبندان شاخه ها سیاه می شوند. مقاوم شدن در گیاهان از اواخر تابستان و اوایل پاییز با ایجاد تغییراتی در ساختار آنها اغار می شود. اولین مرحله توقف رشد ناشی از کوتاهتر شدن روزهاست. دومین مرحله مقاوم شدن مستلزم دمای پایین می باشد که مواد محرک مقاومت در گیاه ساخته می شود.

روشهای زراعی به کار گرفته شده در مقاومت درختان میوه تاثیر بسزایی دارد. مثلا تجمع کربوهیدرات کافی در درختان میوه و اندامهای آن موجب افزایش مقاومت در برابر سرما می گردد. همچنین آبیاری بی رویه، دادن کود ازته بیش از حد و هرس زود هنگام موجب کاهش مقاومت درختان میوه می شود. پایه های درختان میوه نیز در میزان مقاومت آنها به سرمای زمستانه موثر هستند. برای مثال در گلابی هنگامی که روی پایه بذری پیوند شده و از میان پایه اولدهام استفاده می شود، مقاومت در برابر سرما افزایش می یابد. پایه محلب که برای گیلاس به کار برده می شود مقاوم به سرما می باشد. پایه نارنج سه برگ مقاوم به سرما بوده و برای مرکبات به کار برده می شوند. پایه آلوی ماریانا نیز مقاوم به سرما بوده و برای آلو و هلو مورد استفاده قرار می گیرد.

سرما زدگی بهاره
سرمای دیررس بهاره موجب آسیب دیدن جوانه های تازه بیدار شده درختان میوه می شوند و در صورت دیررس بودن بیشتر این نوع سرماها، حتی به میوه های تازه تشکیل شده نیز خسارت وارد می کند. جوانه های بارور در حال رکود به سرمای زمستانه مقاوم هستند اما مقاومت آنها هنگام بیدار شدن جوانه ها کاهش می یابد. به طور کلی جوانه های گل در دمای ۲- و ۳- درجه سانتیگراد از بین می روند. میوه های تازه تشکیل شده نسبت به گلها حساس تر هستند و در منفی ۰.۵ درجه سانتیگراد آسیب می بینند. در اوایل بهار جبهه های سرد هوا در منطقه پرورش درختان میوه و در شبهای بدون ابر موجب خسارت دیدن جوانه درختان میوه می گردد.
روشهای مختلفی برای جلوگیری از سرمای دیررس بهاره وجود دارد که می تواند جوانه های گل و میوهای تازه تشکیل شده درختان میوه را از سرما زدگی محافظت کند. به طور کلی روش های مقابله با تنش سرمازدگی به روش های حفاظتی غیرفعال و روش های حفاظتی فعال گروه بندی می شوند.

مهمترین روش های حفاظتی غیر فعال برای برای مقابله با پدیده سرمازدگی در درختان میوه عبارتند از:

۱. انتخاب مکان مناسب باغ

انتخاب شیب های شمالی برای محل باغ در مناطق شیب دار و کنار تپه های ماهور سبب می شود تا در اوایل بهار دیر تر گرم شده و موجب تاخیر در بیدار شدن جوانه ها گردد. ایجاد باغ میوه در کنار جنگل ها، رود خانه ها، برکه ها و کنار سواحل که دارای هوای مرطوب و نقطه شبنم بالا هستند آسیب های سرمای بهاره را کاهش می دهد.

۲.  مدیریت زهکشی هوا

۳.  انتخاب پایه و پیوندک مناسب با استفاده از ارقام جدید اصلاح شده

این ارقام با توجه به دیر بازکردن گل کمتر با سرما های دیر رس بهاره مواجه می شوند اخیرا در برخی مناطق از بادام های دیر گل استفاده می شود.

۴.  درخت کاری در پوشش گیاهی

کشت درختان باد شکن همچون چنار، زبان گنجشک و افرا در جهت شمالی که باد های سرد میوزد موجب محافظت درختان میوه از سرما می شود.

۵.  مدیریت تغذیه درخت میوه

۶.  تربیت مناسب و هرس به موقع

۷.  سرمادهی به منظور تأخیر در شکوفه دهی

۸.  استفاده از مواد شیمیایی جهت تأخیر در شکوفه دهی

یک ماه قبل از فعالیت گیاه میزان ۵ کیلوگرم میراکل 36-12-12، دو لیتر رویال آمین و دو لیتر فروتیسول روی یا رویال روی را مخلوط نموده و به ازای هر یک لیتر از این روغن،  ۱۰۰۰ لیتر آب اضافه و محلول پاشی می گردد.

۹.  پوشاندن درختان میوه

۱۰. خودداری از عملیات خاکورزی و انجام آبیاری صحیح

۱۱. حذف گیاهان پوششی

۱۲. پوشاندن خاک

نوع خاک در میزان دمای هوا تاثیر دارد. برای محافظت در برابر سرما و یخبندان های ناشی از تشعشع، خاک باید مرطوب و عاری از علف های هرز و شخم نخورده باشد. زیرا زمین شخم خورده دارای هوای بیشتر بوده و گرمای ویژه کمتری دارد از این رو خاک شخم خورده سریع تر سرد میشود اما خاک های مرطوب دیر گرم شده و دیرتر دمای خود را از دست میدهند. علفهای سطح خاک نیز نوعی هدایت کننده گرما از خاک به هوا می باشند. تدابیر زارعی ذکر شده یخ زدگی را در لایه ۱۵ سانتی متر سطح خاک به تاخیر می اندازد و برای جلوگیری از سرما زدگی گیاهانی مانند توت فرنگی و انگور موثر است.

۱۳. رنگ زدن و پوشاندن تنه درخت

مهمترین روش های حفاظتی فعال برای مقابله با پدیده سرمازدگی در درختان میوه عبارتند از:
۱. بخاری ها

کار گذاشتن بخاری یا پلارهای باغی در قسمت های مختلف باغ و سوزاندن موادی همچون چوب، نفت یا گازوییل موجب گرم شدن باغ می گردد. این روش در مناطق سردسیری ممکن است تاثیر زیادی نداشته باشد اما در مناطق نیمه گرمسیری مثلا در باغات مرکبات، انار، انجیر، زیتون و غیره میتواند موثر باشد.
۲.  دستگاه چاهک معکوس

فلزی استوانه ای شکل با ارتفاع حدود ۲ متر از سطح زمین به طور ثابت در باغ نصب می شود و شعاع حدود ۲ تا ۴ کیلومتر را پوشش می دهد. هنگام شب ، زمانی که هوا سرد می شود دستگاه روشن شده و هوای سرد باغ را که در ارتفاع پائین قرار دارد به صورت مکشی از داخل باغ به خارج منتقل می کند تا هوای گرم که در ارتفاع بالای باغ وجود دارد جایگزین هوای سرد شود وپس از دقایقی دمای کل محدوده چند درجه افزایش می یابد.

۳.  آب پاش ها

پاشیدن آب بر روی شاخه های درختان میوه در دمای صفر درجه سانتیگراد موجب تشکیل یخ می شود. به ازای هر لیتر آب که یخ می شود 80 کیلو کالری گرما آزاد می شود. گرمای آزاد شده موجب گرم شدن اجسامی که در تماس با آب هستند میشود در ضمن تشکیل یک لایه نسبتا عایق یخ در اطراف جوانه موجب میشود تا دمای جوانه از صفر درجه سانتیگراد پایین نیاید برای این منظور میتوان از سیستم آبیاری بارانی استفاده کرد و یا توسط محلول پاشها روی درختان میوه آب پاشید. پاشیدن آب باید در دمای صفر درجه سانتیگراد انجام گیرد.
۴.  آبیاری سطحی
۵. عایق سازی با کف
۶.  مه سازها
۷.  روش های ترکیبی فعال

در شب های که احتمال بروز سرما می باشد با سوزاندن کاه و مواد دیگر و ایجاد دود در هوای باز، ذرات معلق در هوا بیشتر شده در نتیجه انعکاس حرارت به سمت آسمان تقلیل می یابد. زیرا تشعشع حرارت که با طول موج های بلند به طرف آسمان منعکس می شود توسط ذرات هوا جذب شده و دمای باغ را حفظ می کنند.
۸. استفاده از بالگردها در کشورهای پیشرفته

منابع :

۱- تارنمای سازمان جهاد کشاورزی لرستان

2-پایگاه اطلاع رسانی میوه

دانلود فایل ضمیمه

نوشته سرمازدگی درختان میوه و راهکارهای مقابله با آن اولین بار در دستگاه جوش پلی اتیلن بارینکو. پدیدار شد.